Premiks Kavramı

Düzgün şekilde karıştırılmış bir yem, parti boyunca her bir bileşenden tutarlı miktarlar içermelidir. İyi bir karıştırma; karıştırıcı tipi, karıştırma süresi, partikül boyut farklılıkları, bağlayıcı maddeler, mikro besinlerin “ön karıştırılması”, karıştırıcıya eklenen bileşenlerin sırası, karışımın besin profili ve kalite güvence programı gibi birçok faktöre bağlıdır. Bu yazı, “ön karıştırma” olarak da bilinen “premiks” kavramını ve premiks işleminin kaliteli yem üretimindeki önemini ele alacaktır.

Bir örnek üzerinden gidelim. Elimizde 1 gramlık bir mikro bileşen içeren 1 tonluk bir parti var. Bu mikro bileşenin aktif bir bileşen olduğunu, nihai karışım ve hayvan performansı için kritik öneme sahip olduğunu biliyoruz. Şimdi, mikro bileşeni doğrudan partiye eklediğimizi varsayalım. 1 gramlık miktar karıştırma öncesinde veya sırasında havaya karışabilir. Karıştırma sırasında elektrostatik olarak yüklenip karıştırıcıya yapışabilir. Karıştırıcıdaki ölü noktalarda kalabilir.

Mikro besinlerin/bileşenlerin uygun bir ortamda önceden karıştırılması, bu besinlerin nihai yemde düzgün şekilde dağılmasını sağlamak için kullanılan yaygın bir yöntemdir. Bu karıştırma, sıkı bir kalite kontrol programı altında doğru ve dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. Vitaminler, mikro mineraller, antibiyotikler, küf önleyiciler ve tatlandırıcılar ağırlıklı olarak yemlere premiks şeklinde eklenir. Bir ton karma yem için 0,5 ila 10 kg arasında değişen ekleme oranları yaygındır. Bu oranlar, mevcut karıştırma ekipmanı ve üretilen yemin türüne bağlıdır.Şekil 1’de premiks kavramının diğer yem bileşenleriyle ilişkisi üzerinden bir tanımlama yapılmıştır.

Şekil 1 – Premiks Kavramının Diğer Yem Bileşenleriyle İlişkisi
 

Premiks işlemi aynı zamanda, hayvan ve insanların potansiyel olarak zararlı bileşiklere maruz kalmasını azaltmaya yardımcı olur. Güvenli ve sağlıklı bir ürün sağlamak, tüm bir yem üreticileri için en önemli hedeflerden biridir.

Premiks, bazı antibiyotikler ve vitaminler gibi fermantasyon ürünlerinin etkilerini standardize etmek için de kullanılır. Böylece yem üretim sürecinde daha verimli kullanım sağlanmış olur.

Efektif bir premiks işleminde aşağıdakilerin her birine dikkat edilmelidir:

• Premiks formülasyonu
• Taşıyıcıların ve seyrelticilerin seçimi
• Toz kontrolü ve bağlayıcı amaçlı katkı maddelerinin kullanımı
• Kullanılan karıştırıcı tipi
• Karıştırıcıya eklenen bileşenlerin sırası
• Karışım sırası ve karıştırıcının boşaltılması
• Paketleme malzemesi seçimi
• Etiketleme
• Tarih kodlaması
• Depolama

Bu başlıkları tek tek açıklayalım.

Formülasyon

Bu ilk adım son derece kritiktir ve kalifiye bir beslenme uzmanı ya da teknik olarak eğitilmiş biri tarafından yapılmalıdır. Bu kişi reçeteyi belirlemekten sorumlu da olabilir, hazır reçete üzerinden gidiyor da olabilir; iki durumda da bu gerekli bir ilk adımdır. Çoğu hatalı premiks, reçete yazanların yanlış yorumlamaları yüzünden meydana gelmektedir.

Ölçü birimlerini içeren uygun dönüşümler çoğu kez hafife alınır. Reçeteyi oluşturan kişi, nihai kararlar alınmadan önce bileşenlerin kaynağını, yığın yoğunluklarını ve partikül boyut farklılıklarını, maliyet karşılaştırmalarını ve bileşenlerin olası etkileşimlerini de dikkate almalıdır. Besin içeriği ile vitamin ve minerallerin etkileri kaynaklar arasında değişkenlik gösterebilir. Yüksek kaliteli premiks karışımlarının formüle edilmesinde bu faktörler dikkate alınmalıdır.

Formülasyon uzmanları, reçeteleri oluştururken olası etkileşimleri göz önünde bulundurmalıdır. Aynı premiksteki vitaminler ve mikro minerallerin kombinasyonu hakkında beslenme uzmanları arasında pek çok tartışma devam etmektedir. Vitamin üreticileri, ürünlerinin etkilerini çeşitli yollarla korumak için çaba sarf etmişlerdir. Bunlardan bazıları; dengeleyici maddelerin eklenmesi, kaplama kullanımı, suda çözünür veya suda dağılır biçimlerin kullanımı olarak sıralanabilir.

Paketleme ve depolama süreleri ve koşulları ile kaliteli vitamin tedarikçilerinin kullanılması konusunda akıllıca kararlar verilirse, vitamin ve mikro mineral kombinasyonları sorun olmaktan çıkacaktır. Kolaylık, maliyet tasarrufu ve karıştırma verimliliği hem vitaminler hem de mikro mineraller içeren bu tür premikslerin avantajları olabilir.

Görsel – Premiks Bileşenleri

 

Taşıyıcılar ve Seyrelticiler

Taşıyıcının amacı, ince toz haline getirilmiş mikro bileşenleri fiziksel olarak barındırmak ve işlemde tekdüze bir dağılım sağlamaktır. Pirinç kabukları; homojenliği, gözenek şekli ve ince partikül stabilizasyonuna izin veren gözeneklilik derecesi nedeniyle vitamin premikslerinde yaygın olarak kullanılan bir taşıyıcıdır. Diğer yaygın taşıyıcılar arasında kalsiyum karbonat, mısır koçanı fraksiyonları, buğday kepeği ve kurutulmuş damıtık mısır + çözünür maddeler bulunur.

Seyrelticiler ise mikro bileşenleri uzatmak veya seyreltmek için kullanılır. Karışımın yoğunluğunu etkilerler ve premikse hacim sağlarlar. Premiksler de kullanılan en yaygın seyrelticilerden biri kalsiyum karbonattır. İstenen kütle yoğunluğunu elde etmek ve bazı maliyet avantajları sağlamak için çeşitli taşıyıcıların kombinasyonları da kullanılabilir. Farklı taşıyıcılar ve seyrelticiler ile bunların kombinasyonları, premiksin amacına ve karma yemdeki kullanımına bağlı olarak çeşitlilik gösterir.

Düşük fiyatlı premiksler genellikle yüksek oranda kalsiyum karbonat kullanır ve karma yemde yüksek kullanım seviyesi gerektirir. Besin açısından, bu daha düşük fiyatlı bir premiks olmasına rağmen, kalsiyumun fosfora oranı ve dolayısıyla performans üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Maliyet, hangi taşıyıcının veya seyrelticinin kullanılacağına karar vermede itici güç olmamalıdır. Daha ziyade, bir premikste bu ürünlerin mikro bileşenleri taşıma yetenekleri ve diğer içerik maddeleriyle uyumlulukları dikkate alınmalıdır.

Toz Kontrolü ve Bağlayıcı Amaçlı Katkı Maddeleri

Katı ve sıvı yağlar, kaliteli premikslerde çok önemli bir işleve sahiptir. Yüzeyde bir yapışkan görevi görerek taşıyıcıların mikro bileşen tutma kapasitesini artırırlar. Bu tarz bağlayıcı katkı maddeleri tozlanmayı azaltır, premiksin bütünlüğünü ve homojenliğini iyileştirir.Ayrıca elektrostatik yükleri ve mikro bileşenlerin olası kayıplarını da azaltır.

Seçilen premikslerde mineral yağ, bitkisel yağlar ve katı yağlar kullanılabilir. Seçimi etkileyen kriterler; premiksin kullanım amacı, taşıyıcı türü, taşıyıcı miktarı ve sıvı/katı yağ maliyetidir. Madeni yağ, konsantre premiksler için toz kontrolünde en yaygın kullanılan katkı maddesidir; diğer sıvı ve katı yağlar ise daha seyreltilmiş ürünlerde kullanılır. Toz kontrolü veya bağlayıcı amaçlı kullanılan maddenin tipi ve miktarında çoğu zaman maliyet hedefleri hesaba katılsa da bu durum premiks kalitesini düşürebilir. Bazı yağlar, stabilize edilmezse vitaminlerin yok olmasına neden olabilir.

Atomize bir yağ damlacığı oluşturmak için yağların basınç altında karışımlara uygulanması, tercih edilen uygulama yöntemidir. Bu, homojen bir uygulama ve daha kaliteli bir karışım sağlayacaktır.



Karıştırıcı Tipi

Döner tamburlu veya yatay karıştırıcılar, uygun ön karıştırma için gereklidir. Bu tip karıştırıcılar geniş bir yelpazedeki kütle yoğunluklarını daha iyi işlerler. Daha az sürtünme üretirler ve bu nedenle mineral karışımlarda daha az ısı oluşur.

Ayrıca sıvı eklerken daha büyük bir yüzey alan maruziyeti sağlarlar. Yükleme kolaylığı, sıvıların uygulanma kolaylığı, karıştırma verimliliği, boşaltma kolaylığı ve temizleme gerekliliklerinin tümü dikkate alınmalıdır. Bu hususların bir veya birkaçının atlanması büyük sorunlara yol açabilir. Premiks üretimi, karma yem üretimi ile aynı şey değildir. Aynı ekipman, özellikle karışım homojenliğini sağlama konusunda her ikisi için her zaman uygun değildir.


 

Karıştırıcıya Eklenen Bileşenlerin Sırası

Bir karıştırıcıyı doldururken, çeşitli bileşenlerin uygun sırayla eklenmesi nihai ürünün kalitesini etkileyebilir. Sıralama doğru yapılmadığı zaman yağ topakları, kimyasal etkileşimler ve partikül ayrışması gibi istenmeyen durumlar meydana gelebilir. Bu konu premikslerde daha da önemlidir.

Düşük kaliteli premiksler, yem üreticileri için maliyetlidir. Premiks işlemi sırasında, aşağıdaki prosedür dikkate alınmalıdır:

• Karıştırıcıyı taşıyıcı ile doldurun.
• Bağlayıcıyı (yağı) taşıyıcı üzerine düzgün bir şekilde dağıtın (bu ön şartlandırma adımı, taşıyıcının taşıma kapasitesini en üst düzeye çıkaracaktır).
• Seyreltici, işlem sırasında herhangi bir zamanda eklenebilir.
• Mikro bileşenler, yağ topaklarını ve tozlanmayı en aza indirmek için ön şartlandırma aşamasından sonra eklenmelidir.

Premiksin türü ve özelliklerine bağlı olarak, ekleme sırasının değiştirilmesi gerekebilir.
 

Karışım Sırası ve Karıştırıcının Boşaltılması

Karıştırıcılar tamamen boşaltılamaz ve bu nedenle bir karışımdan diğerine olası bir aktarım meydana gelir. Karıştırıcılar, boşaltılma verimliliği bakımından farklılık gösterir ve bir karışımdan diğerine olan aktarımı en aza indirmek için adımlar atılmalıdır. İki karıştırma periyodu arasında hava veya fırça kullanarak fiziksel temizleme gerekebilir. Özel durumlarda, kontaminasyonu azaltmak için periyotlar arasında tüm sistemin pirinç kabuklarıyla yıkanması gerekebilir.

Bileşenlerin uygun sırayla eklenmesi, iki karışım arası gerçekleşen aktarımın olumsuz etkilerini en aza indirmenin pratik bir yoludur. Çeşitli ilaç bileşenleri ve bazı canlılar için zehirlenmelere yol açabilecek bileşikler, ekleme sırasının çok önemli olduğu başlıca örneklerdir. Bu tür bileşenlerin karıştırılmasının ardından bir sonraki partide hayvanlar için tasarlanmış karışımlar işlenmemelidir.

Her bir ilaç karışımının, kendisine ait ekleme sıralarının belirlendiği bir çizelgesi olmalıdır. Premiks üreticileri, potansiyel olarak tehlikeli bileşenler söz konusu olduğundan, uygun temizlikten sonra bile bu çizelgeye özellikle uymalıdır.

Bir premiks tedarikçisi seçerken, bir karışımdan diğerine aktarımı en aza indirmeye yönelik olan bu kalite prosedürü son derece önemlidir. Nihai karar verilmeden önce tesis de mutlaka ziyaret edilmelidir.

Paketleme Malzemesi Seçimi

Paketleme malzemesi, kullanılan premiks tipine göre seçilmelidir. Nem, bazı vitaminler ve bileşiklerin kararlılığına oldukça zarar verebilir; bu nedenle paketleme malzemesinde bir buhar bariyeri bulunmalıdır. Premikslerde kullanılan bazı bileşenler higroskopiktir (nem çeker) ve bir buhar bariyeri gerektirir. Saklama süresi ve işleme türü de paketleme aşamasında özel önlemleri dikkate almayı gerektirebilir. Örneğin, ihraç edilecek premiksler, işleme türleri ve hava durumundaki olası değişimler nedeniyle daha güçlü/kalın paketleme malzemeleri gerektirebilir.

Etiketleme

Etiketleme, mevzuata uygunluk ve ayrıca doğru kullanımı sağlamak için son derece önemlidir. Bu alanın standartlaştırılmasına yardımcı olan etiketleme yönergeleri şu anda yem endüstrisinde yürürlüktedir. Tüm ürünlerin bir etiketinin bulunduğundan emin olunmalıdır.

Tarih Kodlaması

Tarih kodlaması, endüstride tekdüze bir gereklilik olmalıdır. Net ve kolayca belirlenebilen tarih kodlaması; ürün rotasyonu, biyolojik açıdan oluşabilecek muhtemel etkiler ve son kullanma tarihleri hususlarında kullanışlıdır. Premiks tedarikçisinin kullandığı tarih kodlamasının kapsamlı bir açıklaması talep edilmelidir.

Depolama

Kolay temin edilebilen premiks ürünlerin alımı en azından aylık olarak yapılmalıdır. Depolamada en çok aranan şartlar ortamın kuru ve serin olmasıdır.Depolama alanlarında böceklenmeyi önleyici kontrol programları dikkate alınmalıdır. Yüksek etkili premiksler genellikle pahalı ürünlerdir.Bu nedenle kaliteyi sağlamak için uygun depolama son derece önemlidir.

Uygun şekilde formüle edilmiş ve harmanlanmış vitamin ve mikro mineral premiksleri ile kabul görmüş analitik testler kullanılarak yapılan birkaç çalışma, bu ürünlerin 90 güne kadar iyi bir kararlılık gösterdiğini kanıtlamıştır. Bununla birlikte, premikslerin 30 günden fazla depolanması sadece birkaç durum için avantajlıdır. Premiks alımları için yapılacak tasarruf ile depolama ve olası kararlılık endişelerine ilişkin maliyetler arasında bir denge sağlanması gerekir.

Birçok premiks müşterisi, nihai ürünün test edilmesinin kalite ve değer güvencesi olduğunu düşünüyor. Bu yaklaşım çoğu zaman üretici ve müşteriler için kafa karışıklığına yol açabilir. Tahlillerdeki sapmalar ve varyasyonlar çok geniş olabildiği için, belirli bir premiks numunesinin değerini ve kalitesini yargılamak çok zordur. Ek olarak, analiz maliyetleri de oldukça yüksektir. Sapmalar ve varyasyonlarla ilgili bu sorun, düzenleyici kurumlar için artan bir endişedir çünkü standart prosedürler her zaman vitaminlerin seviyesini yeterince hesaba katmayabilir.Örneğin, çapraz bağlı A vitamini standart tahlil prosedürleriyle saptanamaz. Tahliller gerektiğinde, analitik sapma ve varyasyonların farkında olunmalı ve bunları en aza indirmek için mümkün olan tüm önlemler alınmalıdır. Bunlardan bazıları; doğru numune alma, güvenilir bir laboratuarın kullanılması, rutin bir numune alma programına sahip olunması, premikslerin uygun şekilde rotasyonu ve depolanması olarak sıralanabilir.

Sonuç

Kalite, bu yazıda belirtilen ilkelere uyan tedarikçilerle çalışarak sağlanabilir. Saygın premiks üreticileri sıkı bir kalite güvence programına sahiptir; bu firmalar temel vitamin ve ilaç üreticileri tarafından sağlanan artık ürünleri karışımlarına eklemez ve premiks reçetelerini yazabilecek, alanında başarılı ve yüksek nitelikli teknik kişileri istihdam eder.

Özetle premiks işlemi, basit bir işlem olmayıp kaliteli bir yem üretim sürecinin en önemli parçalarından biridir. Küçük katkı maddeleri, besin ve bileşenlerin yem boyunca daha düzgün ve güvenli bir şekilde dağılmasını sağlar.