Alternatif Yemlerin Fiziksel Özellikleri

Süt üreticileri, sığır yetiştiricileri veya yem uzmanları yem rasyonlarını planlarken alternatif yemlerin fiziksel özelliklerini ilk etapta göz ardı ederler. Ancak, fiziksel özelliklerin işletmelerdeki yem depolama planlaması ve tasarımı sırasında alınması gereken kararlar üzerinde büyük bir etkisi vardır. Alternatif yemlerin temel terminolojisi ve fiziksel özellikleri hesaba katmak, çiftçinin veya yem uzmanının depolama için planlama yaparken dikkate alınması gereken depolama hacmi ve eleme seçenekleri gibi önemli unsurları unutmaması konusunda etkin rol oynar.

Yem Terminolojisi

Yem rasyonlarında kullanılan alternatif yem  türlerini doğru bir şekilde tanımlamak için yem endüstrisinde kullanılan temel terminoloji ve tanımlara ihtiyaç vardır. Türkiye yem sanayicileri birliği (TUYEM), beyaz et sanayicileri ve damızlıkçıları birliği(BESD-BİR) , Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı dahil olmak üzere çeşitli resmi terim kaynakları vardır.

Bu bilgiler, alternatif yemin kaynağından işletmelere taşınması, teslimi ve uygun şekilde depolanması ile ilgili gerekliliklerin ve sınırlamaların anlaşılmasına yardımcı olmak için kullanılır. 

Fiziksel Form

Fiziksel form, bir tohum veya küspe gibi yemin fiziksel tanımını açıklar ve tohumun veya partikülün eleme veya diğer işlemlerle ölçülen boyutunun veya büyüklüğünün karakteristiğidir.



Tane yem, tahıl bitkilerinden elde edilen bütün tohumlardır.

Tahıl Unu (Öğütülmüş yada ufalanmış tahıl) öğütülmüş veya başka bir şekilde partikül boyutu küçültülmüş bir yemdir. Alternatif yemlerin çoğu tam  tahıldır, tam tahılın parçalarıdır veya partikül boyutunu küçültmüş olabilecek bir tür işlemden geçmiştir.

Elek altı tozları (tahıl elekleri), çeşitli boyuttaki partikülleri ayıran bir veya daha fazla elekten geçirilen ve tahılların temizlenmesinden elde edilen herhangi bir malzemedir.



Flake önceden buhar verilerek veya buharsız olarak yassı parçalar halinde getirilen yemdir.

Pelet yem,  yemin sıkıştırılması ve mekanik bir işlemle kalıp deliklerinden zorlanmasıyla oluşan aglomere yemlerdir.Balya(saman küpleri) pelet yem gibi sıkıştırılma sonucu oluşur, ancak boyut olarak daha büyüktür.

Yığın Fiziksel Özellikleri

Alternatif bir yemin “hayvana servis edildiği haliyle” yığın fiziksel özelliği, yemin idaresi, taşınması ve depolanması için planlama ve tasarım açısından önemlidir. Bir ürünün hasadı ve üretimi sırasında meydana gelen farklı işlemler, hayvan yemi olarak kullanılan son ürünün veya yan ürünün fiziksel özelliklerini etkileyecektir.

Rasyonlarda kullanılan yemlerin çeşitliliği, her bir yemin fiziksel özelliklerine ilişkin kapsamlı bir referansa izin vermez. Çeşitli yayınlanmış bilgi kaynakları olmasına rağmen, yayınlanan değerler tesise teslim edilen yem partisinden önemli ölçüde farklılık gösterebilir.

Yığın Yoğunluğu

“Yığın yoğunluğu” veya ‘görünür yoğunluk’, bir yemin kapladığı alanın birim hacmi başına kütlesinin (ağırlığının) bir ölçümüdür. Standart birim metre küp başına kilogramdır (kg/m3). Birçok yem tedarikçisi yemi ağırlık olarak taşıdığından, birim  yük yem için gereken depolama alanı hacmi, standart yığın yoğunluğu birimi ton başına metreküp (m3 /ton) gibi birim kütle (ağırlık) başına bir hacme dönüştürülerek daha kolay hesaplanabilir.

Yığın yoğunluğu, partikül boyutuna ve yemin sıkıştırılmasına (paketlenmesine) bağlı olarak değişir. Yoğunluk, aynı parti veya lot yemde bile değişebilir. Doğru olması için, bir parti veya parti yemin yoğunluğu, bir tablodan yayınlanmış bir değeri kullanmak yerine hesaplanmalıdır.

Yığın yoğunluğu birkaç şekilde ölçülür. Belirli bir hacimde yem tartılarak ve yoğunluk hesaplanarak ölçülebilir. Mısır tanesi için kullanılana benzer resmi bir “kile başına test ağırlığı” yöntemi vardır. Yaklaşık bir yoğunluk elde etmek için yerinde basit bir yöntem kullanılabilir.

Taşıma veya depolama sırasında, yemde kompaktlaşmaya ( sıkışma) neden olan çökelme ve konsolidasyon meydana gelebilir.sıkışma, üründeki boşlukların veya hava boşluklarının hacmini azaltarak yemin hacmini azaltır. Bu da laboratuvar test ağırlığından veya “görünür yoğunluktan” daha yüksek bir “depolanmış” yoğunlukla sonuçlanır.

Kuru Madde İçeriği (Nem İçeriği)

Kuru madde oranı yemin yüzdesi olarak ifade edilir. Bir yem ile ilgili olarak KM (kuru madde) oranı ifadesi kullanıldığında, o yem içinde yer alan kuru madde miktarının yüzde değeri verilmektedir. Örneğin: KM %'si 90 olarak ölçülen buğday için, 1 kg.yem ağırlığı ile elde edilen KM ağırlığı 900 gr.dır.

Yığın Açısı:
Yığın açısı, bir yem yığınının doğal eğimini koruyacağı maksimum açıdır.

 “Dökme” eğim açısı, yataydan yığın yüzeyine kadar ölçülen ve yem yığının üzerine düşerken korunan açıdır.

Yem partikülleri yığının üzerine düştükçe yuvarlanma ve akma eğilimi gösterebilir (küçük yığın açısı) veya asılı kalarak birbirine yapışabilir (büyük yığın açısı).

“Boşaltma” yığın açısı, yem yığından çıkarılırken tutulan yataydan yığın yüzeyine ölçülen açıdır. Boşaltma açısı tipik olarak iç sürtünme açısı olarak da adlandırılır. Keskin bir yığın açısı örnek (kurutulmuş pancar küspesi örnek verilebilir ,yaklaşık 50°) yığılma ve bir arada tutma eğiliminde olan bir yemde meydana gelirken, düşük bir yığılma açısı (kabuksuz pamuk tohumu örnek verilebilir, yaklaşık 25°) akan veya yayılan bir yemde meydana gelir.

Bu iki yığın açısının aynı olması gerekmez. Doldurma yığın açısı genellikle boşaltma yığın açısından daha azdır. Alternatif yemlerin yığın açısı hakkında yayınlanmış bilgiler sınırlıdır.

Akma eğilimi teknik bir terim değildir ancak yemler için uygun taşıma ve depolama yönteminden bahsederken kullanılan yaygın bir terimdir. Bir yemin akma eğilimini tanımlar, akma eğilimi yemin geleneksel konveyörlerle işlenmesine ve depolarda saklanmasına olanak tanır. Alternatif yemlerin çoğu bir dereceye kadar akacaktır. Pamuk tohumu gibi yemler iyi akmayabilir, bu da kullanılabilecek depolama ve taşıma yöntemini sınırlar. Pamuk tohumu genellikle düz depolarda saklanır ve mini yükleyicilerle veya elle taşınır.
 

Sürtünme Katsayısı

Yem ve duvar arasındaki sürtünme katsayısı, duvar yüzeyi boyunca normal kuvvet ve sürtünme kuvvetinin oranıdır. Depolanan beslemeye ve besleme ile temas eden yüzeyin türüne bağlıdır.

Mühendislik Bilgileri

Alternatif yemlerin fiziksel özelliklerine ilişkin mühendislik bilgileri sınırlıdır. Depolama alanları için duvar ve zemin tasarımında doğru mühendislik bilgilerine sahip olmak özellikle önemlidir. Yayınlanmış veriler, depolama tesislerinin yapısal tasarımında kullanılan tek kaynak olmamalıdır. Tedarikçiden, yem teslim edildikten sonra uygun depolama ve taşıma seçenekleri hakkında destek istenmelidir. Bu, tedarikçi veya bir ziraat mühendisi tarafından yem özelliklerinin sahada ölçülmesini gerektirebilir, ancak bu bilgi yayınlanmış verilerden daha değerli olacaktır.

Depolama Yükleri

Depolama tesislerinin duvarlarını ve zeminlerini tasarlamak için belirlenmesi gereken birkaç tür depolama yükü vardır.

Bir yemin dikey yükü, depolanan yemin derinliğinden ve yemin yığın yoğunluğundan kaynaklanan, metrekare başına kilogram (kg/m2)  cinsinden ölçülen bir basınçtır. Depodaki yemin ağırlığı, yemin hacmi ile yığın yoğunluğunun çarpımına eşittir. Bir depolama alanının zemini, depolanan yemin dikey basıncını veya ağırlığını destekleyebilmelidir.

Bir yemin yanal yükü, yem derinliğinin ve iç sürtünme açısının bir sonucu olarak depo duvarında oluşan yatay bir basınçtır. Derinlik arttıkça yanal basınç da artar. Duvarlar bu yüke “devrilmeden” veya deponun zemininden “dışarı fırlamadan” dayanacak şekilde tasarlanmalıdır.

Sürtünme yükü, yanal basınç ve depo duvarı ile yem arasındaki sürtünme katsayısı nedeniyle duvara binen yüktür. Duvar, duvarı yıkabilecek basınç yüküne dayanacak şekilde tasarlanmalıdır.

Sıcaklık değişikliklerinin neden olduğu termal yükler, depo ile depolanan yem arasında boyutsal değişikliklere neden olabilir ve bu da duvarda basınçlara neden olabilir. Örneğin sıcak bir günde doldurulan metal bir depo, serin bir gecede büzüşür ve depo ile depolanan yem arasında yanal bir basınç artışı yaratarak duvarı zorlayabilir.

Nem etkisi yükleri, depolanan malzemenin nem içeriğinin artmasıyla yanal basınç artışlarına neden olabilir. Çatıdan kaynaklanan sızıntılar depolanan yemin su emmesine ve genleşerek duvarı zorlamasına neden olabilir. Nemi emen yemler kalıplaşabilir veya depoda sertleşebilir, bu da yemi çıkarma sorununa neden olur, genellikle yemi gevşetmek için depo yanlarına vurulmasını veya vibro depo boşaltıcılar eklenmesini gerektirir.

Depolama Ömrü

Depolama ömrü hem zaman hem de sıcaklıktan etkilenebilir. Çoğu kuru üründe depolama konusunda sıkıntı çıkmaz, ancak düşük kuru madde içerikli yemler (yani yüksek nem içeriği), sıcaklıklar da küf oluşumuna elverişliyse sorunlara neden olabilir. Serbest suyun donmasına izin verilirse düşük sıcaklıklar da depolamada sorun yaratabilir. Bazı ürünler için özel depolama ihtiyaçları, uygun kullanım, depolama türü ve beklenen depolama ömrünü belirlemek için yemin tedarikçisi ile görüşülmelidir. Küf ve mantarların neden olduğu bozulma, et ve/veya süt ürünlerinin acılaşması, ikincil fermantasyon ve sıcak veya soğuk hava, uygun olmayan depolama koşullarının oluşması halinde potansiyel sorunlar olabilir.

Alternatif yem depolaması için planlama yaparken, ürünün teslim edildikten sonra uygun şekilde nasıl depolanacağı ve işleneceği konusunda tedarikçiye doğru soruları sormak çok önemlidir. Seçilen yemlerin depolanması için ne tür yapıların uygun olacağını belirlemek için bir ziraat mühendisine veya danışmana danışılmalıdır. Depolama tesisinin inşası için uygun bir plan edinilmeli. Aynı alanda farklı yemlerin depolanmasına izin vermek için esnek bir depolama tesisi tasarımı kullanılmalıdır.